Zbliża się 90. rocznica odsłonięcia i poświęcenia Pomnika Legionistów w łososińskim parku. Z tej okazji przybliżamy historię tego miejsca.
KALENDARIUM:
Lipiec – wrzesień 1914 rok – W dworze w Łososinie Górnej przebywało na zgrupowaniu kilkudziesięciu członków Polskich Drużyn Strzeleckich z powiatu limanowskiego.
8 września 1914 roku – Grupa strzelców z Ziemi Limanowskiej wyjechała z Łososiny do Krakowa, aby brać udział w tworzeniu Legionów Józefa Piłsudskiego na Oleandrach. Nie byli przygotowani musieli wrócić do Łososiny.
14 września 1914 roku – Strzelcy po tygodniowym pobycie w Łososinie wyruszyli tym razem do Choczni k/ Wadowic. Otrzymali przydział do 3. Pułku Piechoty Legionów Polskich. Pułk ten stał się częścią późniejszej II Brygady Legionów Polskich.
2 października 1914 roku – 3. Pułk został skierowani do walk na front w Karpatach Wschodnich i Bukowinie.
3 grudnia 1914 roku – W związku z działaniami wojennymi (bitwa pod Jabłońcem) Łososina Górna stała się wielkim obozowiskiem dla wojsk austriacko-pruskich.
11 listopada 1918 rok – Polska po 123 latach zaborów odzyskuje niepodległość. Łososina Górna wraz z Ziemią Limanowską odzyskuje niepodległość po 146 latach zaboru austriackiego.
1923 rok – LEGIONISTA inż. JAN DROŻDŻ z Jodłownika, przybywa do Łososiny wraz z rodziną po ukończeniu studiów z zakresu rolnictwa górskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim.
1926 rok – LEGIONISTA – STANISŁAW ODZIOMEK z Sowlin, uzyskuje patent nauczyciela szkół powszechnych i otrzymuje posadę w Publicznej Szkole Powszechnej w Łososinie Górnej. Na początku 1928 roku obejmuje funkcję kierownika szkoły.
1926 rok – LEGIONISTA inż. JÓZEF MAREK z Budzowa k. Kalwarii, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie ogrodnictwa i sadownictwa zostaje zatrudniony na stanowisko instruktora sadownictwa w powiecie limanowskim. W 1929 roku zostaje profesorem Górskiej Szkoły Rolniczej w Łososinie Górnej.
1929 rok – Utworzenie Górskiej Szkoły Rolniczej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łososinie Górnej.
1934 rok – Odsłonięcie i poświęcenie POMNIKA LEGIONISTÓW w łososińskim parku.
1987 rok – Społeczność szkoły przy wsparciu parafii rozpoczyna estetyzację miejsca wokół Pomnika Legionistów.
1990 rok – Pierwsza po 51 latach uroczystość patriotyczno – religijna zorganizowana przez SP nr 4 i parafię łososińską.
2001 rok – W trakcie uroczystości w cokole Pomnika Legionistów umieszczono urny z ziemią z cmentarzy wojennych i miejsc straceń Polaków – KATYŃ – MONTE CASSINO – CMENTARZ ORLĄT LWOWSKICH.
2003 rok – Przy Pomniku Legionistów postawiono dwa działa.
2005 rok – W trakcie uroczystości Narodowego Święta Niepodległości przy Pomniku Legionistów w Łososinie Górnej goszczono gen. dyw. Bronisława Kwiatkowskiego – 2KZ z Krakowa, który zginął w tragedii smoleńskiej. Cześć Jego Pamięci!!!
2009 rok – Przy Pomniku Legionistów w łososińskim parku posadzono „Dęby Pamięci” honorujące mjra Hipolita Gibińskiego i płka Tadeusza Władysława Grabowskiego zamordowanych przez NKWD.
2009 rok – Film z okazji uroczystości Narodowego Święta Niepodległości w Łososinie Górnej zrealizowany przez Jerzego Piórkowskiego.
2010 rok – Uroczystość 20-lecia II liceum Ogólnokształcące im. Legionów Józefa Piłsudskiego.
2013 rok – W 70. rocznicę Rzezi Wołyńskiej w cokole Pomnika Legionistów umieszczono urnę z ziemią ze zbiorowej mogiły pomordowanych Polaków – PORYCK.
2017 rok – Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Limanowej wraz z Akcją Katolicką z okazji zbliżającego się Jubileuszu 100 – lecia Odzyskania Niepodległości oraz 90 – lecia istnienia zakładu OSM wydała publikację pt.: „Łososina Górna w okresie międzywojennym we wspomnieniach Jerzego Drożdża” (syna Jana Drożdża).
2017 rok – Przywrócono przedwojenną tradycję „Poranków Patriotycznych„ programem „Tobie POLSKO śpiewamy” – wspólnego śpiewania piosenek i pieśni patriotycznych.
2018 rok – Z okazji 100 – lecia odzyskania niepodległości uroczystościom nadano szczególny charakter.
2019 rok – „Góry zakwitły sadami” film dokumentalny o inż. Józefie Marku – legioniście w reżyserii Bogusławy Stanowskiej – Cichoń.
2019 rok – Jubileusz 90. rocznicy powstania Górskiej Szkoły Rolniczej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz Sympozjum Naukowe w Łososinie Górnej.
2023 rok – Firma Konserwacji Zabytków – Jana Chodorowicza wykonała kompleksowe prace konserwatorskie Pomnika Legionistów.
Pomnik Legionistów w 1939 r.
Dworek w Łososinie Górnej – okres międzywojenny
Urny w cokole Pomnika z ziemią z miejsc kaźni Polaków oraz z cmentarzy wojennych
Pomnik Legionistów w 2018 r. – 100 – lecie odzyskania przez Polskę niepodległości
Odnowiony Pomnik Legionistów – listopad 2023 r.
HISTORIA POMNIKA LEGIONISTÓW
11 listopada 1934 roku przy licznie zebranych odbyła się uroczystość odsłonięcia Pomnika Legionistów. Podniosłe przemówienie wygłosił, a następnie aktu poświęcenia dokonał ks. prałat Kazimierz Łazarski.
Napis na frontowej płycie inskrypcyjnej głosi: „1914 – 1934 Legionistom Synom Limanowskiej Ziemi, co na zew Wodza Józefa Piłsudskiego w krwawe poszli boje i w bojach tych legli w 20 rocznicę wymarszu Legionów Pomnik ten wznieśli Towarzysze Broni”.
Przemówienie o Czynie Legionowym wygłosili: Biedroń prezes Limanowskiego Oddziału Związku Legionistów, prof. Franciszek Bieda delegat Okręgu Związku Legionistów z Krakowa. Obaj występujący złożyli podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego Pomnika. Projekt Pomnika Legionistów wykonał Stanisław Odziomek, rzeźbę orła Stanisław Augustyn samouk, artysta, architekt, rzeźbiarz ze Żmiącej. Przy budowie i przygotowaniu placu wokół pomnika pracowali członkowie Związku Strzeleckiego w Łososinie Górnej oraz młodzież szkolna. Tą informacje potwierdzili za swojego życia członkowie Związku Strzeleckiego w Łososinie Górnej: Julian Ryś z Łososiny Górnej, Józef Golonka z Piekiełka – tata nauczyciela Stanisława Golonki, którzy pracowali przy budowie i byli uczestnikami odsłonięcia i poświęcenia Pomnika.
W okresie międzywojennym w związku z działalnością edukacyjną w Górskiej Szkole Rolniczej naszą miejscowość, a tym samym Pomnik Legionistów odwiedzili minister WR i OP Wacław Jędrzejewicz oraz przedstawiciele tego ministerstwa, minister rolnictwa Janat Połczyński, wiceminister Józef Bek, wojewodowie krakowscy: Mikołaj Kwaśniewski, Piotr Małaszyński, kuratorzy Okręgu Szkolnego Krakowskiego, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesorowie z Anglii oraz przedstawicieli Ligi Narodów z Genewy.
Pomnik przetrwał okres II wojny światowej i okres PRL – u. W latach 70 i 80 ub. stulecia, szczególnie po śmierci kierownika szkoły, legionisty Stanisława Odziomka park, a tym samy miejsce koło Pomnika popadły w zaniedbanie. Ówczesny system polityczny zacierał w edukacji i życiu społecznym zasługi legionistów, a także fakt odzyskania niepodległości w 1918 roku. Jednak w wielu rodzinach z naszej miejscowości i parafii rodzice, sąsiedzi zachowywali pamięć i przekazywali wiedzę, swoim dzieciom, o naszych lokalnych bohaterach z okresu międzywojennego.
W 1987 roku nauczyciel Stanisław Golonka wraz z uczniami przy wsparciu ks. proboszcza Ryszarda Stasika rozpoczął estetyzację tego zaniedbanego miejsca. Zbierał także materiały o legionistach, którzy pracowali w okresie międzywojennym w Łososinie Górnej. W 1989 roku zainicjował przywrócenie przedwojennego Sztandaru Publicznej Szkoły w Łososinie Górnej dla Szkoły Podstawowej nr 4 jako spadkobierczyni tradycji edukacyjnych w naszej małej ojczyźnie. Dyrektor Stefan Kwietniowski w 1990 roku zaakceptował ten pomysł, a Rada Pedagogiczna podjęła uchwałę o organizacji uroczystości jubileuszowych. Z wielką radością tę inicjatywę przyjął proboszcz ks. Ryszard Stasik.
4 czerwca 1990 roku odbyła się pierwsza po 51 latach uroczystość patriotyczno – religijna. W trakcie uroczystości przy Pomniku Legionistów przy przedwojennych Sztandarach Publicznej Szkoły Powszechnej i Górskiej Szkoły Rolniczej, dzieci, młodzież, nauczyciele, goście oddali cześć i hołd legionistom Józefa Piłsudskiego, a szczególnie Stanisławowi Odziomkowi, Janowi Drożdżowi i Józefowi Markowi, którzy byli związani z Łososiną Górną. Powstała Izba Pamięci i pamiątkowa szkolna ściana poświęcona ich życiu, walce i pracy w naszym środowisku. Do 2000 roku uroczystości organizowane przez społeczność szkoły wraz z parafią miały charakter środowiskowy.
W 2001 roku nauczyciel Stanisław Golonka po konsultacji z dyrekcją szkoły i proboszczem zaproponował władzom miasta, aby uroczystości patriotyczne w naszej dzielnicy miały charakter miejsko – powiatowy i weszły na stałe do miejskiego kalendarza uroczystości. Wiązało się to z umieszczeniem w cokole pomnika urn z ziemią z Katynia, cmentarza Orląt Lwowskich we Lwowie i Monte Cassino. W 2013 umieszczono urnę z ziemią z mogiły pomordowanych w Porycku Polaków podczas Rzezi Wołyńskiej. Władze miasta przyjęły tę propozycję i udzieliły wsparcia poprzez pomoc urzędu w załatwianiu spraw formalnych związanych z przybyciem Kompanii Honorowej WP, w umieszczeniu tej uroczystości w zaproszeniach miejskich i przesłanie ich do osób wskazanych przez organizatorów, a także wsparcie kilka razy finansowo przewozu wojska.
W uroczystości tych po raz pierwszy wzięła udział Kompania Honorowa 16 Batalionu Powietrznodesantowego z Krakowa oraz Kompania Związku Strzeleckiego „Strzelec” z Limanowej. W późniejszych latach dołączyła klasa wojskowa z Tymbarku, a obecnie od dwóch lat Kompania Honorowa 114 Batalionu Piechoty. Udział służb mundurowych trwa nadal i podnosi rangę uroczystości.
Od 2001 roku uroczystości organizowane w naszej dzielnicy zaangażowały wiele środowisk i stały się piękną jej wizytówką.
PODZIĘKOWANIA
Specjalne serdeczne podziękowania należą się dzieciom, młodzieży, nauczycielom, pracownikom obsługi naszej szkoły za organizację i merytoryczne przygotowanie uroczystości. Za patriotyczne programy słowno – muzyczne wprowadzające w uroczystości, za liczny udział oraz za pracę w przygotowaniu miejsca spotkania w parku. Za tworzenie patriotycznej atmosfery w społeczności szkolnej i wzbogacanie o nowe pomysły edukacyjno – wychowawcze. To duża zasługa kolejnych dyrektorów naszej szkoły Stefana Kwietniowskiego, Juliana Franczyka, Haliny Golonki i obecnego Alberta Golonki.
Należy przypomnieć wielką rolę w organizację uroczystości od 2001 roku, a zasadniczo od 1990 roku jaką odegrał nieżyjący proboszcz ks. Ryszard Stasik. Na spotkaniach organizacyjnych służył cennymi radami i pomocą. Organizował msze święte w intencji Ojczyzny, przyjmując kapelanów wojskowych oraz kapłanów, udostępniał Dom Parafialny i plebanię dla gości, wspólnie z organizatorami wspierał finansowo i rzeczowo organizację spotkania po oficjalnych uroczystościach. Angażował pracownika parafialnego do niektórych trudniejszych prac przy Pomniku Legionistów. Był to kapłan i człowiek, który promieniował wielką serdecznością wobec uczestników i społeczności szkolnej. Jego radość oraz serdeczność wobec dyrekcji, nauczycieli i uczniów była widoczna w wypowiedziach publicznych i rozmowach. Podkreślali to uczestnicy uroczystości z Tarnowa, Krakowa, Limanowej i stawiali za wzór tą piękną i owocną współpracę w przywracaniu pamięci i wyrażania szacunku dla legionistów i tych którzy walczyli o wolną Ojczyznę
Za kontynuowanie, wsparcie, okazaną pomoc, tych ważnych uroczystości w naszym środowisku, za odprawione msze święte w intencji Ojczyzny, za wygłoszone homilie oraz udział w uroczystościach serdecznie dziękujemy kolejnym proboszczom ks. Stanisławowi Kowalikowi i obecnemu proboszczowi ks. dr Kazimierzowi Fąfarze.
Z serdeczną i rzeczową pomocą w organizację uroczystości włączyli się druhowie Ochotniczej Straży Pożarnej, udostępniając sale i kuchnie wraz z zestawami obiadowymi w remizie oraz członkinie Koła Gospodyń Wiejskich, które pod przewodnictwem bardzo zaangażowanego Stanisława Matrasa przygotowywały smaczne posiłki dla uczestników. Na tych spotkaniach przyjmowaliśmy niejednokrotnie od 150 – 180 osób.
Wsparcia udzielali członkowie Stowarzyszenia Rodzin Katolickich, Akcji Katolickiej, Zarządu Osiedla nr 5, kolejni radni z naszej dzielnicy, członkowie Sołectw z Łososiny Górnej, Walowej Góry i Koszar.
Serdeczne podziękowania należą się sponsorom, a szczególnie Panu Sławomirowi Kaliszowi właścicielowi restauracji „Siwy Brzeg” i Panu Romanowi Dudkowi z firmy „Laskopol”, a także w późniejszych latach władzom miasta oraz dyrekcji szkoły za pomoc w przygotowaniu ciepłych posiłków.
W trakcie tych uroczystości gościli u nas w różnych latach:
Senatorowie RP: Krzysztof Pawłowski, Andrzej Chronowski, Jan Hamerski; Posłowie RP: Wiesław Janczyk, Bronisław Dudka, Tadeusz Parchański, Zofia Domka Krasicka, Urszula Nowogórska; Pełnomocnik rządu ds. rodziny i zarazem Poseł RP Kazimierz Kapera; profesorowie Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie; Radni Sejmiku Województwa Małopolskiego: Stanisław Dębski, Grzegorz Biedroń, Urszula Nowogórska, Marian Wójtowicz, przedstawiciele Kuratorium Oświaty w Krakowie; Burmistrzowie Miasta Limanowa: Leszek Woźniak, Marek Czeczótka, Władysław Bieda; Wójtowie Gminy Limanowa: Bronisław Dudka, Władysława Pazdan, Jan Skrzekut, Starostowie Powiatu Limanowskiego; Władysław Bieda, Roman Duchnik, Jan Puchała, Mieczysław Uryga, Radni: Miasta Limanowej, Gminy Limanowej, Powiatu Limanowskiego, Sejmiku Wojewódzkiego, Kapelani WP: ks. płk Henryk Polak, ks. płk January Wątroba, ks. płk Tadeusz Bieniek; Kapelani 6BPD z Krakowa, przedstawicielie Komendy Powiatowej Policji, Powiatowej Straży Pożarnej, Kompania Honorowa 16 Batalionu Powietrznodesantowego w latach 2001 – 2012, gen. dyw. Bronisław Kwiatkowski, Kompania Związku Strzeleckiego „Strzelec” obecnie JS 2402 w latach 2001 -2023, wielokrotnie klasa wojskowo – policyjna z Tymbarku i Związek Strzelecki z Tymbarku, Kompania Honorowa 114 Batalionu Piechoty, delegacje Związku Żołnierzy Wojska Polskiego, delegacje Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich z Tarnowa, delegacja Stowarzyszenie Rodzin Katyńskich z Tarnowa, delegacje szkół podstawowych z Limanowej; SP z Pasierbca, SP z Piekiełka, ZS im KEN z Tymbarku, ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego w Limanowej oraz innych instytucji i stowarzyszeń.
Bardzo dużą pomoc organizacyjną, ale także upiększającą i zabezpieczającą Pomnik otrzymaliśmy od kolejnych władz miasta. Dziękujemy Burmistrzom Miasta: Leszkowi Woźniakowi, Markowi Czeczótce, Władysławowi Biedzie. Kolejnym członkom Rad Miasta kierowanym przez przewodniczących: Kazimierza Kowala, Ryszarda Kulmę, Irenę Grosicką, Jolantę Juszkiewicz, Wiesława Sędzika i Leszka Mordarskiego, a także Jolancie Szyler wraz z urzędniczkami z wydziału promocji UM Limanowa oraz Paniom z sekretariatu naszej szkoły.
Składamy podziękowanie kapelanom Wojska Polskiego, którzy gościli w trakcie uroczystości, przewodzili modlitwie i głosili homilie z okazji uroczystości.
Podziękowania kierujemy do kolejnych dowódców 6 BPD i dowódców 16 bpd z Krakowa, dowódców 114 bp w Limanowej, Stanisława Dębskiego dowódcy i strzelców JS 2402 w Limanowej oraz Związku Strzeleckiego z Tymbarku, kolejnych dyrektorów ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego w Limanowej i ZS im. KEN w Tymbarku za udział służb mundurowych w uroczystościach.
Podziękowania składamy na ręce dyrygentów orkiestr, które towarzyszyły nam w trakcie uroczystości – Orkiestra Echo Podhala, Orkiestra Parafialna z Pasierbca, Orkiestra z Dobrej i Orkiestra Parafialna z naszej parafii.
Dziękujemy kolejnym Komendantom i funkcjonariuszom policji Komendy Powiatowej Policji w Limanowej za zabezpieczanie przemarszów i uroczystości.
Dziękujemy firmie Konserwacja Zabytków – Jan Chodorowicz za wykonanie w 2023 roku prac konserwatorskich pomnika.
Dziękujemy redaktorom środków masowego przekazu: limanowa.in, TV 28, redaktorom prasy lokalnej i regionalnej za reportaże z uroczystości oraz sprawy dotyczące Pomnika Legionistów.
To wielkie zaangażowanie naszego środowiska, a także gości stanowi piękną lekcję patriotyzmu i wychowania obywatelskiego przekazywaną uczestnikom uroczystości, a szczególnie młodemu pokoleniu.
/A.Golonka/
